maandag 26 april 2010

Onze denklat moet een stuk hoger

We menen goed te kunnen denken als we logisch kunnen redeneren, analyseren en debatteren. Maar dat is niet genoeg, betoogt Edward de Bono in zijn boek Creatief denken. Er zijn andersoortige ideeën nodig om zaken te verbeteren, te ontwerpen en te vereenvoudigen.

Winkeliers
dachten eens na hoe ze het parkeerprobleem konden oplossen in hun buurt. De parkeerplaatsen waren bedoeld voor de klanten van hun winkels, maar werden steevast bezet door langparkeerders. Hoe konden zij ervoor zorgen dat de klanten voorrang kregen?

Doorgaans lossen we dit soort vraagstukken op met extra regels, controleurs en systemen, in dit geval in de vorm van parkeerautomaten. Voor de hand liggende oplossingen (die - achteraf gezien - uiterst logisch zijn), zien we over het hoofd. Dat ligt aan onze beperkte manier van denken. De Bono’s boek Creatief Denken is te lezen als een lang betoog om ons denkvermogen diepgaand te verbreden en daarvoor ook ons onderwijssysteem grondig aan te passen.


Ontwerp: denk na over wat er kan zijn in de toekomst
Om met het onderwijs te beginnen: De Bono vindt denklessen veel belangrijker dan wiskunde en geschiedenis (ook vakken die mede bedoeld zijn om het denkvermogen van leerlingen te ontwikkelen). Dat betekent zeker niet meer aandacht voor filosofie, logica of kritisch denken. In deze manieren van denken speelt het zoeken naar 'de waarheid' een belangrijke rol. Het gaat over goed of fout, over oordelen en veroordelen. De Bono pleit juist voor training in lateraal denken (zijpaden inslaan) en andere vormen van creatief denken, die nu op scholen nauwelijks aan bod komen

Een van die vormen van creatief denken is ontwerpen, een tegenhanger van het vermogen om te 'oordelen'. Een oordeel gaat over ‘wat is’, op basis van iets in het verleden. Wat we totaal over het hoofd zien in ons onderwijs is de vaardigheid om te ontwerpen: dat wat zou kunnen zijn in de toekomst. Een veel positievere en meer constructieve benadering dan de huidige manier van denken.

Bekijk gegevens op verschillende manieren
Nog een onderbedeelde manier van denken is het bekijken van gegevens op verschillende manieren (perceptueel denken). In het gewone leven is negentig procent van de fouten te wijten aan verkeerde perceptie, niet aan gebrek aan logica, stelt De Bono. Als we het gezichtspunt van de ander zouden begrijpen, smelten veel gewapende conflicten weg als sneeuw voor de zon.
“Normaliter pakken we conflicten aan met oordeel, veroordeling en aanval. Met een nieuwere aanpak proberen we een constructievere benadering te ontwerpen, waarbij we rekening houden met de behoeften, angsten en prognoses van beide partijen.”
- Edward de Bono
Hoe komt het eigenlijk dat wij meestal in beperkende hokjes denken? Dat wijt De Bono aan de GB3 (de Grieke Bende van drie): Socrates, Plato en Aristoteles. Zij ontwierpen 2400 jaar geleden de 'software' voor ons denken van nu. “En ze deden dat uitstekend, waardoor we sindsdien gevangen zitten in dat uitstekende kader”, schrijft hij. "Socrates hield zich vooral bezig met bewijsvoering en vragen, Plato met de waarheid. Aristoteles creëerde kaders, categorieën en de herkenningsidentificatie, waaruit onze hokjeslogica is voortgekomen.”

De Bono roept ons op na te denken over het denkproces zélf en niet alleen maar bezig te zijn met de oplossing van problemen. De gewoonte om ons alleen op problemen te richten, leidt tot stagnatie. Als we ons uitsluitend richten op problemen en tekortkomingen, denken we bovendien niet meer na over zaken die niet als 'probleem' ervaren worden. Zo valt er veel te verbeteren aan democratie, maar je kunt democratie niet een 'probleem' noemen.


Denk na over de uitvoering: hoe maak je een praktische keus?
Tot slot vindt hij dat we ook meer aandacht moeten besteden aan operationeel denken. Hoe maak je een praktische keus? Hoe ontwerp je een strategie? Hoe creëer je nieuwe ideeën? Hoe onderhandel je? De rol van universiteiten moet worden verlegd van leverancier van informatie tot ontwikkelaar van vaardigheden: in informatievergaring en vaardigheden in denken: denken in mogelijkheden, speculeren en verbeelden.

In het boek Creatief denken laat De Bono al deze manieren van denken en bijbehorende technieken (die ook in zijn eerdere boeken aan bod kwamen), nog eens de revue passeren. Helaas is de tekst niet altijd even helder geformuleerd en is de opbouw nogal warrig. De Bono herhaalt enkele malen dezelfde voorbeelden en prijst wel erg vaak de successen aan die hij met zijn technieken heeft bereikt.

Dat neemt niet weg dat De Bono een belangrijke boodschap heeft. Het is hoog tijd om onze manier van denken te verbreden of juist te vereenvoudigen. De Bono had een simpele oplossing voor het parkeerprobleem. Eis gewoon dat bij alle auto's de lichten aan blijven. Reken maar dat de langparkeerders zelf een andere parkeerplek zoeken.

Edward de Bono, Creatief denken. Slimmere technieken om problemen op te lossen. Uitgeverij Business Contact, 2009. Het boek is onder meer verkrijgbaar bij Managementboek.

Verder lezen:

vrijdag 23 april 2010

Co-creatie in de buurt


Bouwen voor de gemiddelde huurder of koper levert gemiddelde woningen op. Wil je woningen die mensen écht aantrekkelijk vinden, zoek dan naar nieuwe verbindingen en ga samenwerken met nieuwe, soms niet vanzelfsprekende partners. Co-creatie heet dat.
Wat is co-creatie?
Bij co-creatie ga je als organisatie duurzaam met de doelgroep in dialoog. Dat doe je omdat je een gezamenlijk doel hebt gesteld, dat je ook samen wilt bereiken. Co-creatie is daarmee een reactie op de nieuwe consument, die goed geïnformeerd is, over een uitstekend netwerk beschikt, actief is en wereldwijd zijn producten, diensten en informatie verwerft. De ervaringen van deze consument staan centraal.
De woningen in de Eerste Jan Steenstraat en enkele omliggende straten in de Amsterdamse volksbuurt De Pijp liggen gunstig ten opzichte van allerlei voorzieningen. Toch is dit deel van de Pijp lang niet zo populair als de rest van de wijk. De buurt kampte bovendien met groeiende leefbaarheidsproblemen. Toen het tijd werd voor een grondige opknapbeurt, ging wooncorporatie Ymere op zoek naar manieren om de buurt meer samenhang te geven. Wat voor soort woningen en bedrijfsruimten waren daarvoor nodig? En hoe bedienen we daarbij bewoners en bedrijfjes, die zich betrokken voelen bij deze buurt?

Irene Ponec, projectontwikkelaar bij Ymere, dook de buurt in. Ze ging er winkelen, sprak op straat mensen aan, luisterde naar de verhalen van de lokale ondernemers en ging picknicken in het nabijgelegen park. Dat leverde haar inzicht op in de belevingswereld van de bewoners. Ze spotte veel Bugaboo’s, de zo populaire, hippe kinderwagens. En ze zag veel jonge vaders en moeders met een bakfiets. Opmerkelijk, want de woningen in De Pijp zijn slecht toegerust voor mensen met kleine kinderen.

Gezinnen blijken dus graag in De Pijp te wonen. Alleen als je in de belevingswereld duikt van de gebruiker, kom je dit soort woonwensen op het spoor, zegt Irene Ponec. Co-creatie, zoals deze werkwijze heet, is een must geworden voor Ymere. Woningen neerzetten voor de gemiddelde bewoner is namelijk niet meer van deze tijd, vindt ze. Dat levert geen verrassende projecten op, waar mensen zich echt bij betrokken voelen. Identiteitsloze buurten kunnen daardoor zomaar afglijden.

Ymere stuurt daarom steeds meer aan op het ontwikkelen van een wijk vanuit de belevingswereld van de eindgebruikers, de huurders en kopers. Dit levert onderscheidende productconcepten op die passen bij een bepaalde plek of bij de mensen die op die plek af komen. Een project met een eigen identiteit trekt geestverwanten aan, mensen die ook zo willen leven.
“We denken nu in niches en bedenken heel specifiek voor wíe we wát doen”, zegt Elly de Boer, adviseur concept en innovatie bij Ymere. “We willen mensen aantrekken met dezelfde ideeën over wonen en leven. Zo creëer je harmonie en betrokkenheid.”

Dat betekent dat Ymere veel zorg besteedt aan de selectie van specifieke groepen met een bepaalde levensstijl, om te praten over hun persoonlijke woonwensen en woonervaringen. Alleen zo kan Ymere een begerenswaardig product ontwikkelen.

Door in gesprek te gaan met huurders, kopers en stakeholders en ze te betrekken bij de ideeënvorming en ontwikkeling krijgt Ymere beter zicht op behoeften van meerdere groepen gebruikers. “Dat werkt verrijkend”, zegt Irene Ponec. “De architect komt met ideeën en de wijk krijgt precies de goede kunsttoepassingen. Vervolgens zie je dat de makelaar de juiste toon gebruikt om een bepaalde groep mensen aan te spreken. Zo krijg je een project waar mensen warm voor lopen.”

Om tot successen te komen, zijn er wel enkele spelregels. Zo is oprechte interesse in de inbreng van huurders, kopers en stakeholders een absolute voorwaarde. “Je moet mensen niet slechts uitgewerkte plannen voorleggen”, zegt De Boer. “Dan probeer je alleen maar je eigen ideeën te legitimeren. Dat vind ik vrij respectloos ten opzichte van mensen die er tijd en energie in steken om met je mee te denken. Niet óns plan, maar hún leefwereld is het uitgangspunt.”

Kost co-creatie veel tijd? Meestal niet voor de huurders en kopers, want zelfs uit een gesprekje van tien minuten is al veel informatie te halen. Ymere steekt zelf veel energie in het voortraject. Maar dat is een investering, die zich later terugbetaalt, is de ervaring van Ponec. “Bij vergunningverlenende of mede-investerende instanties kun je op meer medewerking rekenen wanneer er een goed en breed gesteund plan staat. Dat is niet het doel van co-creatie, maar wel mooi meegenomen.”

Inmiddels is Ymere in De Pijp gestart met de renovatie en nieuwbouw van 79 woningen en acht bedrijfsruimtes. De toekomstige woningen zijn bestemd voor een mix van bewonersgroepen, zoals ouderen, studenten en gezinnen. Omdat de woningen in De Pijp doorgaans donker zijn, bedacht de architect nieuwe manieren om lichtinval te creëren. Ook komen er zestien koopwoningen, die ondanks de crisistijd in een mum van tijd verkocht waren. De grote belangstelling verraste Ponec. “Mensen bivakkeerden de dag vóór de inschrijvingen al in tentjes voor de deur.”

De woningen krijgen een berging voor de bakfiets en de kinderwagen. Een schot in de roos, merkte Ponec tijdens de open dag in De Pijp. Daar zag ze maar liefst veertig mensen met een Bugaboo lopen. “Precies de bewoners die we voor ogen hadden, komen op dit project af.”
Bron
Dit is een verkorte versie van een artikel dat ik geschreven heb voor Ymere Werkt, het relatiemagazine van wooncorporatie Ymere.

Meer lezen over co-creatie:

Share/Save/Bookmark

maandag 19 april 2010

Kleuren luisteren op Kandinsky's schilderijen

Wassily Kandinsky legde dwarsverbanden tussen muziek en schilderkunst en zette daarmee de kunstopvattingen van zijn eigen tijd op zijn kop. Ga kleuren luisteren in het Gemeentemuseum, waar een overzichtstentoonstelling van zijn werk te zien is.

Het begon met het horen van de opera Lohengrin van Richard Wagner, op zichzelf al een samenballing van beeld, geluid en taal. Wassily Kandinsky voelde zich zo in verwarring gebracht door de klanken, dat hij terstond besloot van loopbaan te veranderen: geen carrière als wetenschapper, maar als kunstenaar. "In gedachten zag ik al mijn kleuren, ze bevonden zich recht voor me. Wilde, bijna krankzinnige lijnen verschenen voor mijn ogen."

Samen met kunstenaars als Franz Marc, August Macke, Paul Klee en Gabriele Münter - allen behorend tot de kunstenaarsgroepering Der Blaue Reiter - streefde Kandinsky naar een synthese van muziek, beeldende kunst en letterkunde. Ritme, klank, vorm en kleur waren hun speelmaterialen. Daarbij liet Kandinsky zich vooral inspireren door de atonale muziek van componist en vriend Arnold Schönberg. Zoals in tegenstrijdigheid van klanken een evenwicht te vinden is, kun je ook contrasterende kleuren naast elkaar plaatsen om harmonie te bereiken.

Zowel kleuren als klanken hebben bovendien een psychologische invloed op de menselijke ziel. En daar is het hem om te doen, want met deze manier van schilderen wil Kandinsky de wereld buiten van binnenuit laten zien. Niet omdat die wereld per sé zo mooi is, maar om de toeschouwer te prikkelen en de geestelijke wereld zichtbaar te maken. De kunstenaar brengt daarmee de ziel in vervoering, stelde hij.

De kunstenaarsgroep Der Blaue Reiter hield in 1911 en 1912 zijn eerste tentoonstelling. De werken van de deelnemende kunstenaars hingen in de galerie in München dwars door elkaar. Contrasten en dissonanten dus, net zoals zij dat in de schilder- en muziekkunst zichtbaar en hoorbaar wilden maken. Door een optimale prikkeling van de zintuigen te bieden, beschouwde hij een expositie als 'geestelijk geschenk' aan de bezoekers.

In het Gemeentemuseum wordt de toeschouwer door de expositie geleid met de vertrouwde tekstpanelen, bijschriften en een audiotour. De meeste schilderijen zijn thematisch geordend. Keurig en informatief, maar geen plek om te dwalen of te verdwalen.

Om echt een 'geestelijk geschenk' te ontvangen à la Kandinsky, is het leuker om op dwaaltocht te gaan en je te laten leiden door je zintuigen. Loop eens kriskras door de expositie heen, net als in de tijd van Kandinsky. Ervaar hoe de kleuren je beïnvloeden. En luister naar de schilderijen.

"De kleur is de toets. Het oog is de hamer. De ziel is de piano met haar vele snaren. De kunstenaar is de hand die doelgericht door deze of gene toets de menselijke ziel doet vibreren."
- Wassily Kandinsky
Gezien: Kandinsky en Der Blaue Reiter - overzichtstentoonstelling in het Gemeentemuseum Den Haag. Nog te zien tot en met 13 juni 2010.

Meer lezen over anders kijken en luisteren:
Share/Save/Bookmark

maandag 12 april 2010

Creativiteit is niet leuk

Foto: HagitR

Jij dacht nog wel dat creativiteit iets leuks is? Vergeet het maar.
Creativiteit betekent hard werken en levert veel frustraties op.

De gedachte dat creativiteit lollig is, is één van de meest hardnekkige misverstanden rondom dit thema. Natuurlijk snap ik wel waar die gedachte vandaan komt. Bij het woord creativiteit denken veel mensen aan vrolijkheid. Aan iets geks en onverwachts. Aan iets joligs of iets met kleurtjes. Aan iets ontspannends als een tussendoortje bij het 'echte werken'.

Het is inderdaad zo dat je enorm blij kunt worden van iets creatiefs doen. Als je iets nieuws bedenkt, komen er stofjes vrij in de hersenen die je een directe opkikker bezorgen. Om diezelfde redenen zijn brainstorms plezierig om te doen. Als de groep lekker op gang is, kunnen er ineens waanzinnig veel ideeën op tafel komen. Je raakt in een flow en krijgt daarvan een shot energie. Dat is supergaaf!

De cold turkey komt echter na de brainstormsessie. Als je alleen maar een berg losse ideeën heb verzameld, ben je mooi in de aap gelogeerd. Zeker als jij degene bent die de ideeën moet gaan uitwerken. Het echte werk begint namelijk nu pas. Een zware klus! En waar te beginnen?

Er zijn zeer veel ideeën nodig om tot een nieuwe doorbraak te komen. Dat is hard aanpoten. Creativiteit is een snufje inspiratie, terwijl de hoofdmaaltijd uit transpiratie bestaat. Het vergt bovendien veel discipline en doorzettingsvermogen als het niet meteen lukt om een oplossing te vinden.

Voeg daarbij nog een flinke portie frustratie en weerstanden, die je moet overwinnen bij anderen. Je vraagt je af of jij wel degene bent die dit moet doen. Je aarzelt of iemand wel op je werk zit te wachten. Je krijgt allerlei tegenwerpingen te horen: dat hebben we hier al zo vaak geprobeerd, maar het werkt toch niet. Je wordt gezien als degene die zonodig weer wat moet uitproberen.

Creativiteit is leuk? Vergeet het maar.
"Een mens kan nog zulke briljante ideeën hebben, zonder toewijding en doorzettingsvermogen komt er niets van terecht"
- S. Shirley

Aan de slag met ideeën en hun uitvoering:

Share/Save/Bookmark

donderdag 8 april 2010

Improviseren kun je leren

Veranderingen vergen improvisatievermogen. Ontwikkeling van dat vermogen gaat gelijk op met durven loslaten en wisselen van perspectief. Het boek Werk in uitvoering van Alieke van der Wijk en Henk van der Steen is daarbij een inspirerende handleiding.

Eén ding weet je zeker in het leven:
een dag loopt altijd anders dan gepland. Ook al heb je nog zo veel werk besteed aan het managen van je agenda en je optimaal voorbereid op alle gebeurtenissen.

Maar ook het werk zelf verandert snel. In veel organisaties begint de volgende reorganisatie als de andere nauwelijks is afgerond. Consumenten zijn kritisch en steeds minder voorspelbaar. Veranderingen zijn daarmee een constante geworden in ons leven.

Wie zich keer op keer stort op een nieuwe methode of handleiding loopt voortdurend achter de feiten aan. Het is verstandiger om te leren veranderen en om te gaan met veranderingen. Om je eigen veranderbekwaamheid op te krikken, moet je zelf het roer in handen nemen, betogen de schrijvers van het boek Werk in Uitvoering. Dat betekent niet steeds een nieuw script leren, maar zélf het script schrijven.

Daarmee zijn we beland bij het improvisatietheater, waar beide auteurs hun wortels hebben. Zij trekken vele mooie parallellen tussen improviseren op het theaterpodium en improviseren op de werkvloer. Gelukkig kun je leren om te improviseren: een kwestie van veel oefenen. Dat doen stand-up-acteurs ook, zodat hun 'gereedschapskist' gevuld is. Het boek biedt daarvoor allerlei aansprekende opdrachten en oefeningen aan.

Zeg 'ja, en....' in plaats van 'ja, maar.....'
De spelregels van het improvisatietheater zijn in hoge mate ook de regels van creativiteitsontwikkeling. De regel ‘Zeg ja, en…’ in plaats van ‘ja, maar…’ zorgt ervoor dat het verhaal op het podium gaande gehouden wordt.

Bij het ontwikkelen van ideeën levert deze spelregel op dat eerst alle mogelijkheden breeduit op tafel komen. Pas in een volgende fase wordt nagedacht over de haalbaarheid daarvan. Mensen die ja zeggen, worden beloond met avontuur. Je doet nieuwe ideeën op, je vindt nieuwe mogelijkheden en je boekt uiteindelijk vooruitgang.

Zoek het gevaar op
Een andere gemeenschappelijke spelregel is de aansporing om het gevaar op te zoeken. Zonder doorbreken van de routine is er geen (theater-)verhaal en ook geen vernieuwing. Als je het gevaar opzoekt, moet je risico’s nemen. Voor veel dingen in deze snel veranderende maatschappij bestaat nog geen script. De regels van het spel moeten gaandeweg worden uitgevonden. Improviseren dus. Wat is in deze onzekere situatie een passende houding of effectief gedrag? Daar kom je alleen maar achter door het te doen. Fouten maken hoort erbij, als je er maar van leert en het een volgende keer anders aanpakt.

Dan is er nog een derde overeenkomst. Zowel bij improvisatie als bij creativiteit draait het om het leggen van nieuwe verbindingen. Creatieve oplossingen zijn in vrijwel alle gevallen nieuwe verbindingen van bestaande zaken. Improviserende acteurs leggen verbindingen tussen iets van hun medespeler of van het publiek. Daar voegen ze zelf iets nieuws aan toe.

Blijf in het hier en nu
Het mooie van improvisatietheater is dat dit allemaal in het hier en nu gebeurt. Ook dat is een interessante les voor mensen of organisaties, die hardnekkig op zoek zijn naar nieuwe ideeën. “De improvisator zoekt niet te hard naar verbindingen, hij víndt ze”, schrijven de auteurs.. “Het gaat om veel dingen uitproberen die achteraf niet blijken te werken, maar die nodig zijn om uiteindelijk uit te komen bij het ene schitterende pareltje dat dé oplossing is.”

Kortom, het draait om loslaten, lef tonen en risico's nemen. Het boek bevat voor professionals een aantal handige tips en eyeopeners. Wie durft te vertrouwen op zijn eigen kracht en improvisatievermogen om met nieuwe onbekende dingen om te gaan, omarmt onzekerheid in plaats van die uit te bannen. Dat is een vaardigheid, die we meer dan ooit hard nodig hebben.

Boek: Werk in uitvoering. Over de kracht van improviseren op de werkvloer door Alieke van der Wijk en Henk van der Steen. Uitgeverij Van Duuren Management, 2009. Het boek is onder andere verkrijgbaar bij Managementboek.

Verder lezen:

Share/Save/Bookmark

maandag 5 april 2010

Geef jezelf een denkopdracht

Hoe meer je ergens op let, hoe meer je ergens van te zien krijgt. Een handige truc als je juist op zoek bent naar ideeën op een bepaald gebied.

Je hebt een spannend bedrijfsuitje bedacht
en je hoort ineens dat allerlei andere bedrijven hetzelfde gaan doen. Je werkt aan een nieuwe campagne voor een product en je ziet overal soortgelijke concepten opduiken. Waar je zelf op gericht bent, daarvan krijg je meer te zien.

Van dit psychologische mechanisme kun je handig gebruik maken om op nieuwe ideeën te komen. Je geeft sturing aan je eigen gedachten om resultaten te behalen. Soms heb je het doel van je creatieve actie vanzelf al strak voor ogen, soms zijn er hulpmiddelen voor nodig om gefocust te blijven. Daarvoor de volgende tips:

1. Selecteer
Neem informatie tot je die een positieve bijdrage levert aan je doel. Informatie, entertainment en overige mediaprikkels hebben een invloed op je stemming en gedrag. Daar kun je heel selectief mee omgaan.

2. Zoek een thema
Zoek een thema of een onderwerp waar je iets mee wilt en verdiep je daarin. Pablo Picasso dompelde zijn geest onder in een onderwerp of kleur. Als hij volledig opgeladen was, liet hij het even liggen. Achter zijn schildersezel stroomden de vormen en kleuren er vanzelf uit.

3. Stel een vraag
Stel jezelf een vraag en ga doelbewust op zoek. Een voorbeeld van zo’n vraag: welke verbetering kun je deze week aanbrengen in je werk?

4. Kies plaatjes
Omring jezelf met plaatjes of symbolen waar je meer over wilt weten of iets wat je graag wilt bereiken. Het eindresultaat zie je zo al voor je. Je zult kansen zien om er iets mee te doen. Als vanzelf zullen er nieuwe ideeën over ontstaan.

5. Schrijf op
Schrijf je vraag of probleem op een stuk papier. Lees deze vraag of probleem regelmatig door op ontspannen momenten en denk aan het eindresultaat.

6. Bepaal een deadline
Geef jezelf een deadline. Dat is een goede manier om jezelf te dwingen tot focus op één doel, dat je daadwerkelijk uit gaat voeren.

Kortom: door jezelf op een bepaald thema of vraagstelling te richten, krijg je daarvan vanzelf meer te zien. Als gevolg daarvan krijg je op dit gebied meer inspiratie en meer ideeën. Eigenlijk geef je sturing aan je onderbewuste en daarmee aan een ongekend potentieel. Zoals deze bekende wijsheid zegt: wat aandacht krijgt, groeit.

Welke denkopdracht geef jij jezelf vandaag?

"Man can alter his life by altering his thinking."
- William James


Manieren om jezelf een denkopdracht te geven: