Samen dromen (Den Haag Sculptuur 2008)"Je moet samen kunnen dromen", vertelde een mevrouw mij ooit, die veel verstand had van het samenbrengen van veel verschillende partijen. Anders kom je niet tot een gezamenlijk verhaal.
De mevrouw van deze uitspraak begeleidde onder meer instellingen die moeten samenwerken in een brede school, die allemaal te maken hebben met uiteenlopende regeltjes en bepalingen van allemaal weer andere ministeries. Hun achterbannen spreken allemaal verschillende talen. Als je samen een toekomstbeeld ontwikkelt waar iedereen zich achter kan scharen, kun je er toch uitkomen.
Zo'n gezamenlijke droom bindt alle betrokkenen en zorgt ervoor dat iedereen dezelfde kant uit gaat. Maar zo'n tot de verbeelding sprekende toekomstvisie moet vooraf vooral niet helemaal dichtgetimmerd zijn. Want het gezamenlijke optrekken is nóg belangrijker dan de visie zelf. Sterker nog, hoe concreter de plannen in het begin zijn, hoe groter de kans dat deelnemers voortijdig afhaken.
Hoe je zoiets tot een succes maakt, blijkt uit een reconstructie van de gebeurtenissen rond de tolheffing. De Universiteit van Amsterdam heeft enkele jaren geleden de 'dramaturgie van het filebeleid' bestudeerd, waaruit interessante lessen te trekken zijn over het vormen van draagvlak. De manieren waarop diverse kabinetten geprobeerd hebben om de files te bestrijden door een vorm van beprijzing, vormen een zeer moeizaam verhaal. Maar na geweldige weerstand is er nu toch behoorlijk veel draagvlak voor.
Hoe hebben ze dat in hemelsnaam voor elkaar gekregen? Voor mij interessante kost, want ik stond er destijds met mijn ogen als verslaggever bovenop toen oud-minister Netelenbos finaal de mist inging met haar plannen om automobilisten voor spitsgebruik te laten betalen. Haar ambtenaren vonden tolheffing een uitstekend idee, want uit buitenlandse ervaringen bleek dat het buitengewoon gunstige effecten had op de spreiding van het verkeersaanbod. Netelenbos had de grote steden zover gekregen dat die haar plannen steunden voor tolheffing door ze een flinke zak met geld aan te bieden. Ik zie nog de triomfantelijkheid voor mijn geestesoog, waarmee Netelenbos die overwinning in hotel Des Indes bekendmaakte. Maar door een grootscheepse tegencampagne van de ANWB en de Telegraaf kwam er nooit iets van terecht. Tineke is de geschiedenis in gegaan als Tineke Tolpoort.
De gebruikte namen zijn cruciaal geweest bij de mislukking van het plan, blijkt uit de studie. Bij tolpoort dacht het publiek aan een daadwerkelijke poort, net zoals de onpopulaire péages op de Franse tolwegen. Terwijl het in werkelijkheid om elektronische poorten ging, die je als bestuurder helemaal niet opmerkt.
De ANWB had bij zijn tegencampagne een veel slimmere keuze gemaakt in de beeldspraak. Deze volksorganisatie - die zich ineens opwierp als de belangenclub van de automobilist - gebruikte de melkkoe als metafoor. "De automobilist wordt uitgemolken", heette het. Wat maar een deel van het verhaal was, want de motorrijtuigbelasting zou worden afgeschaft.
Later werd de commissie Nouwen aan het werk gezet, die een nieuwe oplossing moest bedenken voor de vastlopende snelwegen. Uitgerekend Paul Nouwen, eerder als ANWB-voorzitter juist dé grote tegenstander van tolpoorten, kwam met de oplossing om tot spitsheffing over te gaan. Hij noemde het echter geen tol- of spitsheffing meer, maar sprak van 'knelpunten' en 'tarieven'. Andere beeldspraak leidde ertoe dat het probleem voor iedereen ineens helder en behapbaar werd. En nu was er ineens wél volop steun voor dat idee.
Ander taalgebruik dus, maar ook een andere aanpak. Want er was nu ook een gezamenlijke droom. Alle leden van de commissie Nouwen schaarden zich achter de wens dat er een nieuw systeem moest komen dat de motorrijtuigbelasting zou vervangen. Verbetering van mobiliteit én voldoende maatschappelijk draagvlak, daar kon werkelijk iedereen zich in vinden. Meer details had de droom in het begin niet.
De club van Nouwen kwam diverse keren bij elkaar om die visie verder uit te werken. Dat proces van gezamenlijk nadenken, discussiëren en onderhandelen rondom een gezamenlijk eindbeeld was van cruciale betekenis. Het samen optrekken leidde tot krachtige samenwerking. Het hielp ook dat Nouwen de leden van het platform strikte afspraken liet maken: alles ten dienste van het samen plannen maken! Niemand spreekt met de pers voordat het advies officieel is uitgebracht. Iedereen spant zich maximaal in om de eigen achterban na het uitbrengen van het advies te overtuigen. En geen enkel lid mag zich laten vervangen door een ander.Sindsdien wordt er over kilometerbeprijzing gesproken in plaats van over tol- of spitsheffing. Zoals het logisch is dat je voor een vakantiehuisje in het hoogseizoen een hoger tarief betaalt, zo is het ook vanzelfsprekend geworden dat een automobilist extra betaalt voor het gebruik van de weg tijdens de spitsuren.
Woordkeuze en groepsvorming als cruciale elementen. Maar ook verhaalvorming. De enorme clash van Netelenbos met de automobilistenlobby spreekt na al die jaren nog steeds tot de verbeelding. Die ruzie maakte daarna wel de weg vrij voor inkeer en bereidheid tot samenwerking. Nouwen bedacht daarvoor een heuse nieuwe storyline.
En zoals in veel verhalen loopt het na een dramatisch hoogtepunt aan het eind dan toch goed af. Als zich geen nieuwe beren op de weg begeven, tenminste. Dat is dan weer een nieuw verhaal.
Visievorming in transitieprocessen, evaluatieonderzoek in opdracht van Milieu- en Natuurplanbureau/RIVM rond de casus 'de dramaturgie van het filebeleid: rekeningrijden, kilometerheffing, kilometerbeprijzing'. Universiteit van Amsterdam, 2005
Geen opmerkingen:
Een reactie posten